Ҫитес кунсенче, пушӑн 4-мӗшпе 5-мӗшӗсенче, Аслӑ Сӑвӑҫӑмӑрӑн 105 ҫулне халалласа Митта уявне ирттерме пулӑртнӑ. Йӗркелекенсем: Митта Ваҫлейӗн Хунти, Чӑваш наци конгресӗ, Патӑрьел район администрацийӗ, Патӑрьел районӗнчи «Авангард (Паянхи сас)» хаҫат редакцийӗ, Ҫӗнӗ Шупашкарти тата Аслӑ Арапуҫри Митта ячӗллӗ шкулсем.
Уяв программинче Шупашкарти Карл Маркс урамӗнчи 26 ҫурт умӗнче вырнаҫнӑ асӑну хӑми умне чечекпе пуҫ тайни, Митта Ваҫлейӗн палӑкӗ умӗнче чечекпе пуҫни тайни, шкул ачисемпе тӗлпулу ирттерни пулӗ. Шупашкарта чечексем пушӑн 4-мӗшӗнче 10 сехетре хурӗҫ, Ҫӗнӗ Шупашкарти палӑк умне — 11 сехетре. Уяв программине ҫавӑн пекех Патӑрьелти район администрацийӗнчи тӗлпулӑва (пушӑн 5-мӗшӗ, 10 сехет), «Ҫӑкӑр» музейпе паллашнине (пушӑн 5-мӗшӗ, 10 сехет ҫурӑ), Аслӑ Арапуҫ ҫӑви ҫинче Митта Ваҫлейӗн вил тӑпри ҫине чечексем хунине (пушӑн 5-мӗшӗ, 13 сехет), Аслӑ Арапуҫӗнчи шкулти тӗлпулӑва (пушӑн 5-мӗшӗ, 14 сехет) кӗртнӗ.
| НАР | 19 |
Нарӑсӑн 15-мӗшӗнче Патӑрьелти 1-мӗш шкулта районти «Айхи вулавӗсем» конкурса хатӗрленсе сӑвӑсен илемлӗ вулав ӑмӑртӑвӗ иртрӗ. Конкурс 3 номинаципе пулчӗ:
• «Г. Айхи сӑввисем чӑвашла».
• « Г. Айхи сӑввисем вырӑсла».
• Ачасен калӑпланӑ сӑввисем.
Конкурса пурӗ 19 ача хапӑл туса хутшӑнчӗ. 1-мӗш номинацире Солдатова Елизавета (3а кл., Гаврилова А.Н.), Артамонова Екатерина (4а кл., Каллина О.А.), Наумова Милана (6в кл., Путякова Н.А.), Юсупова Адиля (6в кл., Путякова Н.А.), Лампасова Анастасия (8а кл., Бабаева Е.М.) тата Каргина Наташа (9 кл., Федорова В.М.) ҫӗнтерчӗҫ.
Г. Айхи сӑввисене вырӑсла каласа ҫӗнтерӳҫӗ ятне Салихова Дания (6в кл., Путякова Н.А) йышӑнчӗ.
Хӑй ҫырнӑ сӑввипе илемлӗ каласа Гаврилов Данил (7а кл., Путякова Н.А.) савӑнтарчӗ. Унӑн хӑйне евӗр сӑвви итлекенсене тыткӑнларӗ.
«Асамлӑ хӗҫ» комиксен ӑмӑртӑвне тӑснӑ хыҫҫӑн пӗрремӗш ӗҫ килчӗ. Вӑл Патӑрьелти 1-мӗш шкулта вӗренекен Наташа Шапкинӑран ҫитрӗ.
Хӑйӗн ӗҫӗнче Наташа пилӗк юлташ ҫулҫӳреве тухса асамлӑ хӗҫ шыраса тупни ҫинчен каласа парать. Аптраман туссем усала та тӗл пулаҫҫӗ, унӑн пуҫне касса пӑрахаҫҫӗ. Хӑйӗн комикссӗнче Наташа туслӑх, пӗр-пӗрне пулӑшассине, ҫуралнӑ ҫӗршыв тӑванрах пулнине кӑтартма пултарнӑ.
Шкул ачисем! Пирӗн ӑмӑртӑва эсир те хутшӑнма пултаратӑр! Вӑхӑчӗ пур — сирӗн ӗҫсене эпир акан 30-мӗшӗччен кӗтетпӗр! Конкурса 18 ҫула ҫитмен ҫамрӑксемпе ачасем хутшӑнма пултараҫҫӗ. Пӗр ӗҫе темиҫен пӗрлешӗнсе тума та юрать: пӗри, сӑмахран, сюжет хатӗрлет, тепри — хитре ӳкерет, виҫҫӗмӗшӗ калаҫу сӑмахӗсене йӗркелет.
Сюжет хӗҫпе тата историпе ҫыхӑнмалла. Комикс сюжетне уҫса пама 2 листаран (кашни А4 пысӑкӑш) кая мар усӑ курмалла. Хут листин пӗр енӗ таса юлмалла. Ӗҫе хатӗрленӗ май хуть те мӗнле техникӑпа усӑ курма юрать — кӑранташ, калем, фломастер, гуашь, пастель, кӑмрӑк кӑранташӗ т.
Паян Раҫҫей Сталинград патӗнчи ҫапӑҫӑва аса илет — ҫак хӑрушӑ пулӑм иртнӗренпе 70 ҫул ҫитнӗ. Ҫавӑн пекех сывӑ юлнӑ совет салтакӗсене те манмаҫҫӗ — ӗнер, сӑмахран, Патӑрьел районӗнчи Тутар Тимешре пурӑнакан Галялетдинов Кешаф Шамсутдиновича саламларӗҫ.
Паллӑ кун ячӗпе ветерана Патӑрьел район администрацийӗн организаципе тӗрӗслев тата кадр ӗҫӗн пай пуҫлӑхӗ Сергей Торговцев, халӑха социаллӑ пулӑшу паракан центрӑн директорӗ Татьяна Малинина, ял тӑрӑхӗнчи ветерансен Канашӗн председателӗ Николай Перепелкин, ял тарӑхӗн депутачӗ Минсагир Рахматуллин, Туҫа ял тӑрӑхӗн хӗрарӑмсен канашӗн председателӗ Алена Мальцева саламларӗҫ. Кешаф Галялетдинова вӗсем парне пачӗҫ, Республика Элтепӗрӗн М.В. Игнатьевӑн, Волгоград облаҫӗн губернаторӗн С. Боженовӑн, Патӑрьел районӗн администраци пуҫлӑхӗн Н.И. Глуховӑн салам ҫурӑвӗсене вуласа пачӗҫ.
Кешаф Шамсутдинович ҫак ялта 1924 ҫулхи чӳкӗн 6-мӗшӗнче ҫуралнӑ. 1942 ҫулта 18 ҫулти каччӑна ҫара илнӗ. Ҫылай ҫӗртри ҫапӑҫусене хутшӑннӑ вӑл — Полярхыҫри ҫӗрсене хӳтӗленӗ, Сталинград патӗнчи ҫапӑҫусене хутшӑннӑ, Белоррусипе Польшӑна ирӗке кӑларнӑ, Берлин–Рейхстага ҫавӑрса илме хутшӑннӑ.
Паянхи кун Раҫҫейре Сталинград ҫывӑхӗнче фашистла нимӗҫсен ҫарне ҫапса аркатнине паллӑ тӑваҫҫӗ. Шӑп та лӑп 70 ҫул иртрӗ унтанпа.
Патӑрьел районӗнчи Ыхраҫырми ялӗнче ҫак кун тӗлне ытларикунах, кӑрлачӑн 29-мӗшӗнчех хатӗрленме тытӑннӑ — вӗсем ятарлӑ кӗнеке куравӗ йӗркеленӗ.
Сталинград (паянхи Волгоград) патӗнчи ҫапӑҫу Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче пысӑк вырӑн йышӑнать — 1943 ҫулта тӑшмана кунта ҫапса аркатнӑ хыҫҫӑн пирӗн ҫӗршыв ҫӗнтерӳ ҫулӗ ҫине тӑнӑ тесен те йӑнӑш пулмӗ. Ҫак ҫапӑҫу 200 кун тӑсӑлнӑ — нумай юн тӑкӑннӑ ун чух, нумай пурнӑҫ татӑлнӑ. Совет ҫарӗ 700 пин ытла ҫынна ҫухатнӑ е вӑйлӑ амантнӑ кунта.
Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫывӑх вӑхӑтра «Пӑлхар-чӑваш паттӑрӗсем» кӗнеке пичетленсе тухмалла. Ӑна Иван Яковлевич Тенюшев ҫыравҫӑ 90 ҫул (1923) тултарнӑ май кӑлараҫҫӗ.
«Пӑлхар-чӑваш паттӑрӗсем» кӗнекене чӑваш халӑхӗн халапӗсем кӗнӗ. Хайлавсен йышӗ Атӑлҫи Пӑлхар вӑхӑтӗнче Шупашкара епле никӗслени ҫинчен каласа панипе пуҫланать. Халапсенче паттӑрсен шутӗнче улӑпсем ҫеҫ мар, ахаль халӑх та хӑйсен ӗҫӗпе паттӑррӑн курӑнать.
Тенюшев Иван Яковлевич 1923 ҫулхи кӑрлачӑн 19-мӗшӗнче Патӑрьел районӗнчи Алманчӑ ялӗнче ҫуралнӑ.
Йӗпреҫ район хаҫчӗн, ҫӑвӑн пекех «Вучах», «Ҫамрӑк коммунист» хаҫатсен редакторӗ пулса ӗҫленӗ. «Коммунизм ялавӗ» хаҫатӑн пай пуҫлӑхӗ вырӑнӗнче те, Чӑваш кӗнеке издательствин редакторӗ вырӑнӗнче те тӑрӑшнӑ.
Литература ӗҫне 1958 ҫулта кӳленнӗ — калавсем, илемлӗ очерксем, роман ҫырма пуҫланӑ. Вырӑс ҫыравҫисен кӗнекисене куҫарнипе те паллӑ вӑл — Л.
Ытларикун, кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче, Патӑрьелти культурӑпа кану центрӗнче республикӑри ача-пӑча хореографи ушкӑнӗн ертӳҫисен ӗҫлӗ семинарӗ иртрӗ.
Канашлӑва пурӗ 18 ертӳҫӗ хутшӑнчӗ, вӗсем Патӑрьел, Шӑмаршӑ, Елчӗк районӗсенчен пулчӗҫ. Чӑваш Енӗн халӑх артистки Лидия Попова ирттернӗ тӗслӗхлӗ заняти пурин кӑмӑлне те кайрӗ. Ҫавӑн пекех анатри чӑвашсен вӑйӑ картисемпе чӑваш ташшине епле вӗренмеллине тишкерчӗҫ.
Ку семинарта ҫавӑн пекех Патӑрьелти культурӑпа кану ҫурчӗ ҫӳмӗнчи «Евгения» халӑх ташшин ансамблӗнче ташӑ номерӗсене епле кӑтартнине сӳтсе яврӗҫ. Ҫак ушкӑнра пултарулӑх ӗҫне епле йӗркелени те хӑнасене кӑсӑклантарчӗ.
Кирек мӗнле ӗҫӗн те йӗрки пур. Чӑваш алфавитӗнчи мӗн пур саспаллисемпе усӑ курса ҫырмалли предложенисен конкурсне те пӗтӗмлетме вӑхӑт.
Чи малтанах конкурс пирки пӗр-ик сӑмах. Пурте ку конкурса мӗнле шутласа тупни пирки ыйту параҫҫӗ. Алфавитри пур саспаллипе те усӑ курса ҫырнӑ предложение панграмма теҫҫӗ, вырӑсла хитререх каласан «разнобуквица» тени пулать ӗнтӗ. Кунашкал тӗслӗхсем вырӑс, украин, акӑлчан, нимӗҫ, француз, чех, пӑлхар, грек, латыш, корей, яппун, эсперанто тата ытти халӑхсен чӗлхипе тупса вулама пулать. Хӑй вӑхӑтӗнче типографи валли саспаллисем шӑратса шрифтсем епле ҫапӑннине курма кирлӗ пулнӑ-ха ку япала. Ҫӗнӗрен те ҫӗнӗ шрифтсем шутласа тупаҫҫӗ: вӗсен ячӗсем те тӗрлӗрен — пурне пуҫра асра тытса пӗтереймӗн! Анлӑ сарӑлнӑ «Съешь [же] ещё этих мягких французских булок, да выпей чаю» предложение Microsoft 1990 ҫултанпа усӑ курать. Артемий Лебедев панграммӑсене чылай ҫул хушши пухнӑ, ун патне ҫынсем хӑйсен предложенийӗсене яра-яра панӑ.
Чӑваш ҫырулӑхӗн хӑйӗн историйӗ пур. Тӗрлӗ вӑхӑтра тӗрлӗ улшӑнусем пулнине те вулакан аванах пӗлет пулӗ.
Патӑрьел районӗнчи Тури Туҫа шкулӗ районти ватӑ шкулсенчен пӗри. Ӑна 1840 ҫулхи раштавӑн 16-мӗшӗнче хута янӑ. Паллах, 172 ҫулхи ӗмӗрӗнче Тури Туҫа шкулӗнчен темиҫе ҫӗр ҫын пӗлӳ илсе тухнӑ, пурнӑҫ ҫулӗ ҫине тӑнӑ.
Ҫак шкултан вӗренсе тухса кайнисемпе пӗрлех паянхи кун шкулта вӗренекенсемпе ӗҫлекенсем вара кашни ҫулах унӑн ҫуралнӑ кунне паллӑ тӑваҫҫӗ. Ҫулсерен ҫак кун шкулта самоуправлени кунӗ иртет. Шкулти вӗрентекенсен вырӑнне ачасем йышӑнаҫҫӗ, уроксем параҫҫӗ. Кӑҫал вара ҫак куна урӑхларах ирттерме йышӑнчӗҫ. Шкул ачисемпе пӗрлех уроксене унччен ҫак шкулта ӗҫленӗ ветеран учительсем те ирттерчӗҫ.
Уроксем хыҫҫӑн пӗрлехи (виҫӗ ӑру: хальхи вӗрентекенсем, ачасем, ветеран учительсем) педсовет иртрӗ. Ачасемпе ветерансем ирттернӗ уроксем шкул ачисен кӑмӑлне кайрӗҫ. Малашне те ҫак йӗркене йӑлана кӗртме сӗнчӗҫ.
Патӑрьелти 1-мӗш шкулта чӑваш чӗлхине вырӑс чӗлхеллӗ шкул программипе вӗрентеҫҫӗ. Ӗнер вара, раштавӑн 5-мӗшӗнче, вӗрентекенсем ҫак шкула «Вырӑс чӗлхеллӗ шкулта чӑваш чӗлхипе литературине ытти предметсемпе ҫыхӑнтарса вӗрентесси» семинара пухӑнчӗҫ. Пурӗ районти 34 учитель хутшӑнчӗ.
1-мӗш шкулта чӑваш чӗлхипе литературине пурӗ 10 учитель вӗрентет. Тӗрлӗ меслетпе анлӑ усӑ курса Александрова О.Н., Гаврилова А.Н. (2 классем), Солдатова С.А. (7 класс), Бабаева Е.М., Путякова Н.А. (5 класссем), Сорокина Л.А., Федорова В.Ф. (8 классем), Каллина О.А. (3 класс) вӗрентекенсем 2-8 классенче кӑтартуллӑ уроксем ирттерчӗҫ. Уҫӑ уроксенче пулнӑ ытти учительсем кашни вӗрентекене паянхи кун хатӗрӗсемпе усӑ курнӑшӑн мухтарӗҫ, тӗрлӗ сӗнӳсемпе канашсем парса хӑварчӗҫ. Чӑвашсемпе пӗрлех ытти халӑх ачисем те чӑвашла лайӑх калаҫни хӑнана килнӗ вӗрентекенсен кӑмӑлне кайрӗ.
Семинара килнисем шкул пуҫлӑхне лайӑх кӗтсе илнӗшӗн тав турӗҫ, кунашкал уҫӑ уроксем ирттернине ырларӗҫ.
+27.3 °C